امروزه، بیش از هر زمان دیگری، در همه جا، صحبت از تغییرات محیط زیست با عنوان‌هایی نظیر آلودگی هوا، گرم شدن کره‌ی زمین، انقراض بسیاری از گونه‌های حیوانات و درختان، تحلیل رفتن خاک، بحران جدی آب و ده‌ها مسأله‌ی دیگر، می‌باشد. حتی خبرهایی شایع شده است که به دلیل این‌گونه تهدیدات زیست‌محیطی، فضانوردان و منجم‌های زیادی به دنبال سیاره‌ی دیگری برای جایگزینی هستند و این می‌تواند یک هشدار جدی باشد. در تمام دنیا، اخطارهای سراسری برای میزان مصرف آب و منابع انرژی داده می‌شود، همچنین آلودگی هوا، آب‌ها و طبیعت سبز، مشکلات و محدودیت‌های زیادی برای افراد مختلف و تغییر در چرخه‌ی محیط زیست، ایجاد کرده است و میزان بحران‌های طبیعی مانند سیل، زلزله، رانش زمین، طوفان، رعد و برق‌های مرگبار و… به شکل غیرمنتظره‌ای شدت گرفته‌اند. تمامی این اطلاعات، القاکننده‌ی آن است که انسان در معرض خطری بزرگ قرار گرفته است. احساسی که با دریافت هر روزه‌ی این اطلاعات یا از طریق تجربه‌ی شخصی آن‌ها، در انسان ایجاد می‌شود، سؤالی است که ذهن روانشناسان و محققان بسیاری را سال‌ها به خود مشغول کرده است. پژوهش‌های گسترده‌ای در این زمینه و در بازه‌های زمانی متفاوت انجام شده است. با توجه به اهمیت و ضرورت این موضوع مقاله‌ای جدید در این زمینه با عنوان ” اضطراب اقلیمی: چه عواملی می‌تواند بر ایجاد آن تأثیرگذار باشد و این اضطراب چه ارتباطی با فعالیت‌های زیست‌محیطی دارد؟ ” یافتیم. پیش از پرداختن به مقاله، احساسی را که شما با خواندن همان چند سطر بالا تجربه کردید را مشاهده کنید. به نظر شما این تغییرات زیست‌محیطی، چه تأثیری در روان و کیفیت زندگی ما گذاشته‌اند؟ آیا ما متوجه این مقوله شده‌ایم که حالت‌های ناخوشایند ما ممکن است ریشه در تجربه‌ی تغییرات اقلیمی داشته باشد؟
می‌دانیم تغییرات محیط زیست از مهمترین عوامل تهدید کننده‌ی سلامتی انسان در نظر گرفته می‌شود. بر اساس تغییرات شدید آب و هوایی طی سال‌های اخیر، فشار روانی زیادی، به شکل اضطراب اقلیمی، در مردم پدید آمده است که به معنای استرس زیاد جسمی و ذهنی در مواجهه با چنین تغییراتی می‌باشد و علائمی چون کم‌خوابی، بی‌اشتهایی و حمله‌های عصبی را ایجاد می‌کند. با توجه به پژوهش‌های مختلف، اضطراب اقلیمی باعث ایجاد اختلال هیجانی- ذهنی و اختلال عملکردی می‌شود. با اختلال هیجانی- ذهنی فرد دچار عدم تمرکز، ضعف در حافظه، احساس غم، نفرت، چندشی و احساساتی از این دست می‌شود. از سوی دیگر اختلال عملکردی، فرد را در انجام کارهای روزمره‌ی خود دچار مشکل می‌کند.
براساس مطالعاتی که در گذشته صورت گرفته است، تجربه‌ی مستقیم تغییرات جوّی و بلایای طبیعی مانند سیل و طوفان باعث به وجود آمدن مسائلی نظیر اختلال اضطراب پیش از سانحه، افسردگی، خشونت و خودکشی می‌شود. اما تاثیر تجربه‌ی غیر مستقیم، به معنای گوش کردن به اخبار و اطلاعات مرتبط در شبکه‌های اجتماعی، به خوبی مورد بررسی قرار نگرفته است. از طرفی عده‌ای بر این باور بودند که سن، تاثیر ویژه‌ای در بروز چنین اضطرابی دارد و جوانان بیشتر درگیر می‌شوند و همچنین، وجود نگرانی‌های ناشی از تغییرات جوی و گرم شدن زمین باعث به وجود آمدن فعالیت‌های انجمن‌ها و گروه‌های مختلف در جهت حفاظت از محیط زیست می‌شود. در این میان سوالی که همچنان بدون جواب باقی مانده آن است که آیا اضطراب اقلیمی موجب آسیب می‌شود و یا وضعیتی انطباقی است؟ انطباقی یعنی یک وضعیت بدون خطر و عادی و جزئی از بافت طبیعی زندگی انسان. در این راستا اختلاف‌نظرهای بسیاری ارائه شده است. عده‌ای بر این باور بودند که میان اختلال اضطراب فراگیر (Generalized Anxiety Disorder)، یک بیماری اضطرابی که کیفیت زندگی فرد را به‌شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد و اضطراب اقلیمی رابطه وجود دارد. عده‌ای تاثیر اضطراب اقلیمی را بر روان انسان، مجزا از دیگر شرایط روان فرد، مانند اضطراب فراگیر می‌دانستند و افرادی هم ادعا کردند که داشتن حتی کوچکترین علائم اضطراب اقلیمی موجب آسیب شده و باید هر چه زودتر به شرایط آب و هوایی رسیدگی کرد. در هرصورت دقت نظر و بررسی اضطراب اقلیمی به عنوان یک دغدغه در عصر مدرن می‌تواند بسیار حائز اهمیت باشد و برای شناخت دقیق‌تر و مدیریت کردن آن گام‌هایی علمی برداشت.
برگرفته از مقاله اضطراب اقلیمی لورن ویت‌مارش (Lorraine Whitmarsh) و همکاران 2022، Journal of Environmental Psychology 83 (2022) 101866
دکتر مهدی علی‌محمدی، روانشناس و مشاور خانواده
الهه دهقانی، پژوهشگر و مترجم