وقتی شخصی از اضطراب اجتماعی رنج میبرد، از بیرون رفتن یا قرار گرفتن در جمع، از رفتن به بانک گرفته تا یک میهمانی، تا حد ممکن اجتناب کرده و اگر در چنین موقعیتهایی قرار بگیرد، دچار ترس، اضطراب و یا تپش قلب میشود. اگرچه در پژوهشهای مختلف و نظریههای روانشناسی، عوامل متعددی به عنوان علل شکلگیری اضطراب اجتماعی در اشخاص در نظر گرفته شدهاند، اما در این پژوهش با در نظر گرفتن مدلهای تکاملی، به ارتباط میان اضطراب اجتماعی و حساسیت به از دست دادن جایگاه (شغلی، اجتماعی، تحصیلی و…)، پرداخته شده است. این مدلها، دربارهی شدت و اختصاصی بودن رابطهی میان پریشانی پس از رویداد post-event distress (PED)، که به دنبال از دست دادن جایگاه رخ میدهد و اضطراب اجتماعی، دو مدل پیشبینی داشتهاند: 1. چنین فرض میشود که شدت این ارتباط در میان مردان بیشتر از زنان است، مخصوصاً هنگامی که جایگاه خود را توسط سایر مردان از دست بدهند. 2. با توجه به رابطهی فرضی تکاملی میان موقعیت اجتماعی و قدرت جسمانی (یعنی قدرت مرتبط با خصلتهای زنانگی- مردانگی)، چنین انتظار میرود که حساسیت به از دست دادن جایگاه در اضطراب اجتماعی، به رویدادهای تهدیدکنندهی سلامت جسمانی نیز کشیده شود. تمامی افراد در مطالعات انجام شده، اتفاقات مربوط به از دست دادن جایگاه اجتماعی را به یاد آورده و تأثیرات هیجانی و پریشانکنندهی این تجربیات را ارزیابی کردند. افراد در دو نمونهی مورد بررسی، رویدادهای تهدیدکننده از لحاظ فیزیکی را شناسایی کرده و به یاد آوردند. بنابراین، یافتههای به دست آمده با پیشبینیهای تکاملی مطابقت داشتند. اضطراب اجتماعی با پریشانی پس از رویداد، که به دنبال رویدادهای از دست دادن جایگاه اجتماعی اتفاق میافتد، در ارتباط است. در پژوهشهای انجام شده، این ارتباط در مردان، نسبت به زنان، قویتر بوده است. همچنین با توجه به مطالعات، وقتی مردان احساس کنند که با از دست دادن جایگاه خود، خصوصیات مردانهی آنها نیز زیر سؤال رفته است، بیشتر دچار اضطراب اجتماعی مرتبط با پریشانی پس از رویداد میشوند. این بدان معناست که اگر موقعیت مردی توسط زنی تصاحب شود، به دلیل آنکه ویژگیهای مردانهی او مورد قیاس با مردان دیگری قرار نگرفته است، به اضطراب اجتماعی کمتری دچار میشود تا اینکه توسط مردی دیگر جایگزین شود. اما در زنان با موقعیت مشابه، میزان اضطراب اجتماعی پایینتری دیده شد. اضطراب اجتماعی، علاوهبر پریشانی پسارویدادیِ بعد از رویدادهای از دست دادن موقعیت اجتماعی، با پریشانی پسارویدادیِ بعد از رویدادهای تهدیدکنندهی فیزیکی، بهشکل منحصربهفردی، مرتبط بود. انسانها و بهویژه مردان به وجود خصوصیات مشخصی در خود، مانند قدرت ناشی از اندام مناسب، جذابیت برای جنس مخالف و توان جنسی خود افتخار میکنند. آسیب دیدن این خصوصیات فیزیکی و خدشهدار شدن هویت فرد نیز میتواند عاملی مهم، برای شکلگیری اضطراب اجتماعی در فرد باشد. این یافتهها، تأثیر قابلتوجه رویدادهای تهدیدآمیز اجتماعی و فیزیکی را برجسته کرده و نشانههای مخرب چنین رویدادهایی را در اضطراب اجتماعی مشخص میکند.
اضطراب اجتماعی با این تعریف شناخته میشود “ترسی مداوم از رفتار کردن به شیوهای که خجالتآور باشد”. مدلهای تکاملی اضطراب اجتماعی، ارتباط فرضی میان اضطراب اجتماعی و حساسیت به رویدادهای از دست دادن جایگاه را برجسته کرده و گسترش میدهند. بر اساس این مدلها، اضطراب اجتماعی فقط در اثر عواملی مانند ژنتیک یا رفتاری که فرد در کودکی از والدین خود میبیند، مانند خجالتی و دستپاچه بودن آنها در جمع، ایجاد نمیشود و با نگرانیهای موقعیتی و یک دیدگاه سلسلهمراتبی از دنیای اجتماعی ارتباط دارد. به این معنی که وقتی فرد تصور میکند که دیگر افراد در موقعیت فعلی او جذابتر، پیشرفتهتر و توانمندتر بوده یا اینکه در ردههای بالاتری از نظر قدرت قرار دارند و میتوانند امنیت و پول و بقای بیشتری را فراهم کنند، به این اضطراب دچار میشود. در حقیقت، اضطراب اجتماعی، ارتباط مثبتی با حساسیت به نشانههای موقعیت اجتماعی، مانند ویژگیهای صورت، صداها و بوها، و همچنین واکنشهای مطیعانه به رویدادهای از دست دادن جایگاه اجتماعی دارد. علاوهبر این، افرادی که دارای اضطراب اجتماعی بالاتری هستند، خود را قادر به محافظت از جایگاه خود در برابر سلطهگرایی دیگران نمیدانند، و همین موضوع باعث میشود که برای حفظ جایگاه خود در نردبان اجتماعی، رفتارهای مطیعانه یا آرام از خود نشان دهند. بر همین اساس، رویدادهای از دست دادن جایگاه، که نشاندهندهی تهدیدی برای دسترسی فرد به منابع گروهی و بقا هستند، در افراد با اضطراب اجتماعی بالاتر، موجب پریشانی بیشتری میشوند.
اکثر افراد با اضطراب اجتماعی بالاتر، یک رویداد خاص را گزارش میکنند که معمولاً حول خاطرهای دربارهی از دست دادن یک موقعیت یا وابستگی میچرخد، و این رویداد قبل از شروع شرایط آنها رخ داده و برای هویت جنسیتی آنها حیاتی بوده است. علاوهبر آن، یک سیر قوی از پژوهشها نشان میدهد که اضطراب اجتماعی با پریشانی پسارویدادیِ بعد از رویدادهای از دست دادن جایگاه، در ارتباط است. بهطور خاص، اضطراب اجتماعی با اجتناب و کنارهگیری بیشتر، برانگیختگی شدید، و خواسته نشدن بعد از رویدادهای استرسزای اجتماعی مرتبط است.
برگرفته از مقالهی Azoulay, R., & Gilboa-Schechtman, E. (2022). The scarring impact of status loss in social anxiety: An evolutionary perspective. Journal of Anxiety Disorders, 90, 102600
تألیف و ترجمه: دکتر مهدی علیمحمدی، الهه دهقانی
طراح تصویر: پارسا رستمی