بسیاری از روانشناسان شخصیت معاصر بر این باورند که پنج بُعد اساسی در شخصیت وجود دارد که اغلب به عنوان «پنج ویژگی اصلی شخصیت» (Personality Traits) شناخته میشوند. این پنج ویژگی عبارتند از: برونگرایی، توافقپذیری، گشودگی، وظیفهشناسی و روانرنجوری
شناخت هر یک از این ویژگیها و میزان آنها در شخصیت ما، میتواند ایدههایی دربارۀ شخصیتمان ایجاد کند، بدون نیاز به انجام تست شخصیت شناسی. همچنین، میتوانیم دیگران را نیز بهتر درک کنیم با توجه به جایگاهی که در پیوستار هر یک از این ویژگیها دارند.
نظریۀ پنج ویژگی اصلی شخصیت از کجا آمده است؟
مدت زیادی است که نظریهپردازان شخصیتشناسی تلاش میکنند تعداد ویژگیهای شخصیتی دقیقی را پیدا کنند. نظریههای قبلی اعداد مختلفی را پیشنهاد دادهاند. برای مثال، لیست گوردون آلپورت شامل ۴۰۰۰ ویژگی شخصیتی بود، ریموند کتل ۱۶ عامل شخصیت را پیشنهاد داد و هانس آیزنک نظریه سهعاملی را ارائه داد. بسیاری از محققان معتقد بودند که نظریۀ کتل بیش از حد پیچیده و نظریۀ آیزنک محدود است. در نتیجه، برای توصیف ویژگیهای کلی که پایههای اصلی شخصیت افراد را شکل میدهند، پنج ویژگی اصلی شخصیت به وجود آمدند
پنج ویژگی اصلی شخصیت
گشودگی
گشودگی (باز بودن در برابر تجربهها) بیش از هر یک از پنج ویژگی شخصیتی دیگر بر تخیل و بینش تأکید دارد. افراد با نمرۀ بالای گشودگی، معمولاً علایق متنوعی دارند و دربارۀ جهان کنجکاو و مشتاق یادگیری و لذت بردن از تجربیات جدید هستند. این افراد معمولاً ماجراجو و خلاق هستند. افراد با نمرۀ پایین گشودگی، اغلب بسیار سنتیتر هستند و ممکن است در تفکر انتزاعی مشکل داشته باشند
ویژگیهای افراد با نمرۀ بالای گشودگی:
بسیار خلاق، آماده برای تجربۀ چیزهای جدید، متمرکز بر چالشهای جدید، خوشحال از فکر کردن به مفاهیم انتزاعی.
ویژگیهای افراد با نمرۀ پایین گشودگی:
بیعلاقه به تغییر، لذت نبردن از چیزهای جدید، مقاومت در برابر ایدههای جدید، غیر خلاق.
وظیفهشناسی
وظیفهشناسی یکی از ویژگیهای شخصیتی است که با سطوح بالای دقت، خودکنترلی و رفتارهای هدفگرا تعریف میشود. افراد بسیار وظیفهشناس معمولاً بسیار سازمانیافته و دقیق هستند. آنها همه چیز را از قبل برنامهریزی میکنند، به تأثیر رفتارشان بر دیگران فکر میکنند و به وقتها و قرارها توجه دارند.
ویژگیهای افراد با نمرۀ بالای وظیفهشناسی:
زمان زیاد برای آمادهسازی، انجام کارهای مهم بلافاصله، توجه به جزئیات، لذت بردن از داشتن برنامه ثابت.
ویژگیهای افراد با نمرۀ پایین وظیفهشناسی:
عدم تمایل به ساختار و برنامهها، بیتوجهی و بینظمی، ناتوانی در بازگرداندن وسایل به جای خود، اهمالکاری در انجام کارهای مهم.
برون گرایی
برون گرایی ویژگی شخصیتی است که با هیجان، اجتماعی بودن، گفتار زیاد، جسارت و بیان احساسات تعریف میشود. افراد برونگرا اجتماعی هستند و در موقعیتهای اجتماعی انرژی میگیرند. بودن در کنار دیگران باعث نشاط و انرژیشان میشود.
ویژگیهای افراد با نمرۀ بالای برونگرایی:
لذت بردن از در مرکز توجه بودن، تمایل به شروع گفتگوها، لذت بردن از ملاقات افراد جدید، دایرۀ گستردهای از دوستان و آشنایان.
ویژگیهای افراد با نمرۀ پایین برونگرایی:
ترجیح دادن تنهایی، احساس خستگی از اجتماعی شدن زیاد، دشواری در شروع گفتگوها، نپسندیدن گفتگوی کوتاه.
توافقپذیری
توافقپذیری شامل صفاتی مانند اعتماد، نوعدوستی، مهربانی، محبت و رفتارهای اجتماعی است. افرادی که در توافقپذیری نمرۀ بالایی دارند، معمولاً بیشتر همکاری و مشارکت میکنند. اما افرادی که در این ویژگی نمرۀ پایینی دارند، معمولاً رقابتیتر و گاهی منفعتطلب هستند.
ویژگیهای افراد با نمرۀ بالای توافقپذیری:
علاقهمند به دیگران، مراقبت از دیگران، احساس همدلی و نگرانی برای دیگران، لذت بردن از کمک و مشارکت در شادی دیگران.
ویژگیهای افراد با نمرۀ پایین توافقپذیری:
علاقۀ کم به دیگران، اهمیت ندادن به احساسات دیگران، بیتوجهی به مشکلات دیگران.
روانرنجوری
روانرنجوری ویژگی شخصیتی است که با غم، ناپایداری احساسی و بیثباتی عاطفی تعریف میشود. افرادی که در روانرنجوری نمرۀ بالایی دارند، معمولاً نوسانات خلقی، اضطراب، تحریکپذیری و غم را تجربه میکنند. افرادی که در این ویژگی نمرۀ پایینی دارند، معمولاً پایدارتر و از نظر عاطفی مقاومتر هستند.
ویژگیهای افراد با نمرۀ بالای روانرنجوری: تجربه استرس زیاد، نگرانی دربارۀ موضوعات مختلف، بهراحتی ناراحت شدن، تجربه نوسانات شدید خلقی.
ویژگیهای افراد با نمرۀ پایین روانرنجوری: پایدار از نظر عاطفی، مدیریت خوب استرس، بهندرت احساس غم یا افسردگی، نگرانی کم.
چگونه با کمک این پنج ویژگی اصلی شخصیت، خود و دیگران را بهتر درک کنیم؟
شناخت پنج ویژگی بزرگ شخصیت میتواند به ما کمک کند تا خود و دیگران را بهتر بشناسیم و درک کنیم. در اینجا چند حوزه را توضیح دادهایم که در آنها با کمک این شناخت میتوانید نتیجۀ بهتری بگیرید و نمونههایی از تأثیر عملی ویژگیهای شخصیتی آوردهایم:
توسعۀ فردی:
گشودگی: اگر در این ویژگی نمره بالایی دارید، احتمالاً فردی خلاق و کنجکاو هستید. میتوانید از این ویژگی در محیطهای خلاقانه و برای حل مسائل پیچیده استفاده کنید. اگر نمرۀ پایینی دارید، ممکن است تمرکز بیشتری بر روی واقعگرایی و سنتها داشته باشید که در موقعیتهایی که نیاز به ثبات و ساختار وجود دارد، بسیار مفید است.
وظیفهشناسی: آگاهی از این ویژگی به شما کمک میکند که بدانید چقدر میتوانید به وظایف و مسئولیتها پایبند باشید. اگر نمرۀ بالایی دارید، میتوانید از دقت و سازماندهی خود بهرهبرداری کنید. اگر نمرۀ پایینی دارید، باید بیشتر روی بهبود مدیریت زمان و برنامهریزی کار کنید.
ارتباط بهتر با دیگران:
برونگرایی و توافقپذیری: با شناخت این ویژگیها در خود و دیگران، میتوانید بفهمید که چرا برخی افراد در موقعیتهای اجتماعی احساس راحتی بیشتری دارند و برخی دیگر ترجیح میدهند در محیطهای آرامتر باشند. این شناخت به شما کمک میکند تا روابط بهتری برقرار کنید و به نیازهای اجتماعی دیگران احترام بگذارید.
روانرنجوری: اگر فردی ناپایداری احساسی بالایی دارد، میتوانید از این آگاهی برای ایجاد محیطی حمایتکننده و کاهش استرسهای اضافی کمک بگیرید.
توسعۀ شغلی و حرفهای:
شناخت پنج ویژگی بزرگ شخصیت میتواند به شما در تعیین مسیرهای شغلی و اهداف شخصی کمک کند. مثلاً افرادی که وظیفهشناسی بالایی دارند، ممکن است در مشاغلی که نیاز به دقت و برنامهریزی دارند موفقتر باشند، در حالی که افراد با گشودگی بالا ممکن است در حوزههای خلاقانه و نوآورانه بهتر عمل کنند.
مدیریت تعارضات:
با فهمیدن ویژگیهای شخصیتی افراد، میتوانید به راحتی تعارضات را مدیریت کنید. مثلاً، اگر بدانید که فردی درونگرا است، میتوانید به او فضای بیشتری برای تفکر و آرامش بدهید و از او انتظار نداشته باشید که به سرعت در موقعیتهای اجتماعی بزرگ فعال شود.
بهبود تیمها و گروهها:
در محیطهای کاری، شناخت این ویژگیها به مدیران کمک میکند تا تیمهای متعادلتری تشکیل دهند. مثلاً، ترکیب افرادی با وظیفهشناسی بالا و گشودگی بالا میتواند به تیمی منجر شود که هم دقیق و هم خلاق است.
حرف آخر
شناخت پنج ویژگی بزرگ شخصیت (برون گرایی، توافقپذیری، گشودگی، وظیفهشناسی و روانرنجوری) به ما کمک میکند تا خود و دیگران را بهتر درک کنیم و روابطمان را بهبود بخشیم. این ویژگیها نشاندهنده جنبههای مختلف شخصیت هستند که هر فردی به میزانهای متفاوتی از آنها برخوردار است. با استفاده از این شناخت، میتوانیم در توسعۀ فردی و حرفهای، مدیریت تعارضات و بهبود ارتباطات اجتماعی موفقتر عمل کنیم. بهرهگیری از این دانش، نه تنها به افزایش خودآگاهی و رشد شخصی کمک میکند، بلکه میتواند زمینهساز ایجاد محیطهایی حمایتیتر و متعادلتر در زندگی و کار باشد.
منبع: