اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) یک اختلال اضطرابی پیچیده است که ویژگی‌اش افکار وسواسی ناخواسته و اجباری است.
وسواس فکری، امیال یا تصاویر مزاحمی هستند که باعث ایجاد اضطراب و ترس شدید می‌شوند. اجبارها (رفتارهای وسواسی)، چه بیرونی و چه درونی، رفتارهایی هستند که در تلاش برای رهایی از این اضطراب انجام می‌شوند.
حالا در نظر بگیرید که از هر 10 نفر مبتلا به OCD حدود 8 نفر علائم آن را از 18 سالگی خود تجربه کرده‌اند. مدیریت چنین علائمی برای افراد در سنین نوجوانی می‌تواند بسیار دشوار باشد. در این یادداشت برخی از راهکارهای مقابله با وسواس فکری عملی در نوجوانان را خواهید خواند و راه‌هایی که به شما کمک می‌کند در کنار نوجوان مبتلا به OCD بمانید و او را حمایت کنید.
علائم و نشانه‌های OCD در نوجوانان
حدود 8 نفر از هر 10 فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری- عملی علائم‌شان در 18 سالگی شروع شده است و از هر 3 نفر 2 نفر اولین علائم خود را بین 7 تا 12 سالگی تجربه می‌کنند. این امر اغلب با افزایش فشارهای تحصیلی و اجتماعی و همچنین تغییرات بیولوژیکی بلوغ همزمان است.
وقت‌گیر باشد و ممکن است باعث ایجاد اختلال قابل توجهی در زندگی روزمره شود.
اگر نوجوان شما مبتلا به OCD باشد، ممکن است چند مورد از رفتارهایی که در ادامه می‌آید را در او مشاهده کنید:
- در مورد موضوعاتی خاص بیش از اندازه نگران به نظر می‌رسد
- از دیگران دوری می‌کند و منزوی شده است
- به شدت مضطرب یا هراسیده به نظر می‌رسد
- رفتارهای نابهنجار از خود نشان می‌دهد
- یک موضوع را چندین بار چک می‌کند (مثلاً می‌پرسد: «آیا مطمئنید که توالت عمومی من را مریض نمی‌کند؟»)
- بیش از اندازه نگران ایمنی اعضای خانواده است.
- ناگهان از برخی موقعیت‌ها یا مکان‌های خاص اجتناب می‌کند.
- پیوسته چیزها را به گونه‌ای مرتب می‌کند که مساوی و یکدست به نظر برسند.
زمینۀ OCD می‌تواند هر چیزی باشد، اما برخی از تم‌های وسواسی رایج در نوجوانان عبارتند از:
- ترس از آلودگی، خاک یا میکروب
- موضوعات مذهبی یا معنوی (مانند شیاطین، فرشتگان، رفتن به بهشت/جهنم)
- ترس از آسیب رساندن به دیگران
- ترس از آسیب رسیدن به عزیزان
- نیاز به تقارن، نظم و سازماندهی
- اضطراب در مورد گرایش جنسی
- عادت به شمردن
- عادت به تکرار کردن
- عادت به دوباره چک کردن (اطمینان چند باره از قفل شده درها)
- تفکر تخیلی (نگرانی از اینکه افکارش باعث زلزله شدن باشد)
- کمال‌گرایی (احساس پریشانی و ناراحتی در مواجهه با بی‌نظمی)
- ترس از دست دادن کنترل
درک عمیق اختلال وسواس فکری عملی OCD
افراد مبتلا به OCD درک متفاوتی از وسواس و اجبار خود دارند. در OCD، درک عمیق یا بینش یعنی توانایی افراد برای غیرمنطقی یا دور از واقعیت دیدن وسواس‌های فردی‌شان.
اگرچه بسیاری از نوجوانان مبتلا به وسواس می‌توانند تشخیص دهند که وسواس‌ها و رفتارهای اجباری‌شان غیرمنطقی یا افراطی است، اما اغلب در متوقف کردن این رفتارها احساس درماندگی می‌کنند.
برخی حتی ممکن است از اجبارهای خود احساس خجالت یا شرم کنند. در نتیجه، بسیاری از نوجوانان مبتلا به OCD اغلب رفتارهای وسواسی خود را مخفیانه انجام می‌دهند و معنی این می‌تواند این باشد که علائم آنها در مکان‌های عمومی مانند مدرسه زیر نقاب انجام می‌شود.
درمان OCD در نوجوانان
اختلال وسواس فکری عملی معمولاً با دارو، روان درمانی یا ترکیبی از این دو درمان می‌شود. به طور کلی، درمانگران از روش‌هایی مانند پیشگیری از مواجهه و پاسخ (ERP) یا نوع دیگری از درمان شناختی رفتاری (CBT) برای رفع علائم OCD استفاده می‌کنند.
روش ERP به گونه‌ایست که فرد درگیر OCD را به تدریج در معرض ترس‌هایش قرار می‌دهند تا زمانی که این ترس‌ها قدرت خود را از دست بدهند. درمانگر می‌تواند به نوجوانان کمک کند که این استراتژی‌های درمانی را شخصی‌سازی کنند تا بتوانند تکنیک‌های مواجهه با ترس‌هایشان را خارج از جلسات درمانی به کار بگیرند.
حدود 50% تا 60% افراد مبتلا به OCD به خوبی به ERP پاسخ می‌دهند و منابع معتبر نشان می‌دهند بیشتر افراد تا 2 سال بعد از درمان هم همچنان به رشد و بهبودی ادامه می‌دهند.
چطور فرزند نوجوان‌مان را که درگیر اختلال وسواس فکری-عملی است حمایت کنیم؟
به طور کلی نوجوانان مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی از این موضوع آگاهند که افکار و رفتارهای آنها مختص همسالانشان نیست. احتمالاً خیلی اوقات ناچار می‌شوند که افکار و مناسک ناخواسته (اجباری) خود را از دوستان‌شان پنهان کنند. بنابراین، والدین و اعضای نزدیک خانواده احتمالاً اولین کسانی هستند که متوجه تغییرات در رفتار نوجوان خود می‌شوند
برای حمایت از نوجوانی که درگیر این اختلال است کارهای مختلفی می‌توان انجام داد:
تا جایی که می توانید دربارۀ OCD بیاموزید. می‌توانید وب‌سایت‌ها، فیلم‌ها، گروه‌های پشتیبانی و مستندهای متعددی در مورد OCD در اینترنت پیدا کنید. اختلال وسواس فکری- عملی یا OCD از نظر فردی که درگیر آن نیست بسیار گیج‌کننده به نظر می‌رسد، بنابراین مهم است که سعی کنید بفهمید در ذهن فرزند نوجوان‌تان چه می‌گذرد.
تکیه‌گاه امنش باشید. اجازه دهید نوجوان‌تان مطمئن باشد که می‌تواند دربارۀ اختلال OCD خود با شما صحبت کند و هر زمان که خواست از شما کمک بگیرد. سعی کنید از دیدن رفتارهای اجباری و مناسک و تشریفاتی که انجام می‌دهد ناامید یا خشمگین نشوید. اگر بخواهید با خشم و داد و فریاد او را از انجام این رفتارهای وسواسی منع کنید، ممکن است در آینده این مناسک را در خفا انجام دهد و دیگر در موردش با شما صحبت نکند.
از روان درمانگر/روانپزشک وقت بگیرید. OCD می‌تواند به اختلالی ناتوان‌کننده تبدیل شود و هر چقدر دیرتر درمان شود، سردرگمی ذهنی بیشتری ایجاد خواهد کرد. صحبت با یک متخصص سلامت روان در مورد گزینه‌های درمانی، اولین قدم مهم برای یادگیری روش‌های مدیریت OCD است.
از نقش گروه درمانی غافل نشوید. نتایج مطالعه‌ای که در سال 2004 انجام شده نشان می‌دهد چنانچه خانواده‌ها در گروه درمانی مشارکت داشته باشند، این رویکرد می‌تواند به اندازۀ درمان فردی در کودکان و نوجوانان مبتلا به OCD مؤثر باشد.
خودتان را برای تعین حدود مشخص آماده کنید. این کار سختی است، چون بین مهربانی و فعال کردن OCD مرز بسیار باریکی وجود دارد. اگر نوجوان شما به دلیل تشریفات مفصلی که دارد یا اینکه مثلاً نمی‌تواند از حمام بیرون بیاد، هر بار دیر به مدرسه می‌رسد، تعیین حد و مرز بسیار مهم است. یک درمانگر می‌تواند به شما کمک کند تا این مرزها را در خانه تعیین کنید.
جان کلام
وسواس فکری-عملی اختلال روانی پیچیده‌ایست با علائم وسواسی اجباری و ناخواسته. این علائم می‌تواند برای نوجوانان بسیار ناتوان کننده و آزاردهنده باشد.
اما با حمایت خانواده و درمان‌های مناسب، نوجوانان مبتلا به OCD می‌توانند به سمت ساختن یک زندگی پر بار و رضایت‌بخش حرکت کنند.