اثرات بی خوابی بر سلامت جسم و روان با به خطر افتادن سلامت قلب و عروق، متابولیک و مغز نمایان می‌شود.
البته ما همه این را می‌دانیم ولی واقعاً خواب بد و ناکافی چطور می‌تواند به سلامتی آسیب بزند. اینجا به این سوال پرداخته‌ایم، اما قبلش ببینیم خواب اصلاً برای بدن ما چه کار می‌کند:
- حفظ و ذخیرۀ انرژی
- التیام و بهبود خستگی ناشی از فعالیت‌های روزانه
- استراحت و دوباره سازمان‌دهی کردن مغز
خواب یک فرآیند فعال برای تمام ارگان‌های بدن است. ما می‌خوابیم تا بتوانیم مواد مغذی لازم برای بدن را بازیابی کنیم، مواد سمی را دفع کنیم و انرژی بدن‌مان را برای روز بعد تجدید کنیم.
حتی کمبود خواب یک و نیم ساعته هم می‌تواند باعث ایجاد احساس کاهش سطح هوشیاری، مشکلات حافظه، کج خلقی، عدم اشتیاق به شرکت در فعالیت‌های روزانه شود.
اثرات بی خوابی بر سلامت جسم و روان
دوره‌های بی‌خوابی، خطرات پنهانی برای سلامتی دارند که نمی‌توان آن‌ها را با مصرف دارو یا کافئین از بین برد (تأثیرات ناشی از مصرف کافئین). خطراتی که همه چیز را از سیستم قلبی عروقی گرفته تا مغز و سیستم ایمنی تحت تأثیر قرار می‌دهد:
خستگی مفرط و کمبود انرژی
اگر احساس می‌کنید که باتری‌های داخلی بدن شما در اوایل بعدازظهر خالی شده‌اند، نشانه واضحی از کمبود خواب است و هیچ قهوه‌ای نمی‌تواند آن را درمان کند.
اگر صبح از خواب بیدار می‌شوید اصلاً احساس سرزندگی نمی‌کنید و احساس خستگی دارید و کل روز خمیازه می‌کشید یعنی نشانه‌های خواب ناکافی یا یکی دیگر از اختلالات خواب را دارید.
کمبود خواب باعث خستگی مفرط و خواب آلودگی می‌شود، چیزی که شما را از انجام فعالیت‌های روزانه بازمی‌دارد.
عدم تعادل و هماهنگی در بدن
اگر با خوابی کمتر از هفت ساعت در طول شبانه روز دست و پنجه نرم می‌کنید، احتمالاً شروع به تلو تلو خوردن خواهید کرد.
یک مطالعه در سال 2021 نشان داد که کمبود خواب تأثیر منفی قابل توجهی بر راه رفتن (روش راه رفتن) دارد، در حالی که مطالعات دیگر نشان داده‌اند که کمبود خواب می‌تواند بر حس تعادل تأثیر بگذارد. همه این موارد ممکن است فرد را در معرض خطر تصادف، سقوط و صدمات دیگر قرار دهند.
تغییرات خلقی و مشکلات مربوط به سلامت روان
یک شب خواب بد می‌تواند باعث شود روز بعد عصبانی، هیجانی و کج خلق باشید و بی خوابی مزمن ممکن خیلی زود مشکلات جدی برای سلامت روان ایجاد کند. تا جایی که می‌توان گفت مشکلات خلقی مانند افسردگی و اضطراب نیز با بی‌خوابی مزمن و محرومیت از خواب در ارتباط هستند.
به عنوان مثال، تحقیقات نشان داده‌اند که افراد مبتلا به بی‌خوابی دو برابر بیشتر در معرض افسردگی هستند. همچنین حدود 80 درصد از افراد مبتلا به افسردگی دچار بی خوابی می‌شوند.
به عبارت دیگر، بی‌خوابی خودش می‌تواند نشانه‌ای از مسائل مربوط به سلامت روان باشد، اما همچنین می‌تواند در بروز آن‌ها نقش داشته باشد، که چرخۀ مرغ و تخم مرغ ناامیدکننده‌ای را ایجاد می‌کند.
فراموشی و مسائل مربوط به اعصاب
کمبود خواب توانایی ما در به یاد آوردن و واکنش نشان دادن را تحت تآثیر قرار می‌دهد، اتفاقی که باعث می‌شود فکر کنیم هنگام انجام دادن معمولی‌ترین کارهای روزانه، مغزمان به کلی خالی شده‌است.
مراحل عمیق خواب مسئول یادگیری و حافظه هستند. این مراحل شامل خواب حرکت سریع چشم (REM) و خواب عمیق غیر REM است که به عنوان خواب دلتا یا خواب موج آهسته یا SWS شناخته می شود.
وقتی که خواب با دیر به رختخواب رفتن یا ۸ ساعت خوابیدن در شب قطع می‌شود، مغز شما نمی‌تواند به‌درستی خاطرات خود را فهرست‌بندی کند.
مطالعات زیادی نشان داده‌اند دانش‌آموزانی که تمام شب را برای درس خواندن بیدار می‌مانند، در آزمون‌های روز بعد بهتر عمل نمی‌کنند. اگرچه ساعت‌های بیشتری وقت می‌گذارند، اما خوابی که واقعاً نیاز داشته‌اند را از خود دریغ کرده‌اند. چیزی که در نهایت اجازه نمی‌دهد درس‌هایی که خوانده‌اند در ذهن‌شان تثبیت شود.
کمبود خواب همچنین باعث برخی عوارض برای سیستم عصبی می‌شود مانند:
- تاری دید
- نقص حافظه
- ناتوانی در واکنش سریع
- تغییرات ظاهری
کمبود خواب بر چهره و بدن ما نیز اثر می‌گذارد و می‌تواند چنین علائمی ایجاد کند:
- حلقه‌های سیاه زیر چشم
- افتادگی پلک
- رنگ پریدگی
- چشم های قرمز
- چشم های متورم/پف کرده
همچنین ارتباطی بین کمبود خواب و افزایش میزان کورتیزول در بدن شما وجود دارد. کورتیزول می‌تواند کلاژن را تجزیه کند، پروتئینی که پوست را صاف نگه می دارد، به این معنی که کمبود خواب می تواند به معنای چین و چروک‌های بیشتر باشد.
تضعیف سیستم ایمنی
وقتی از تمام ظرفیت بدن خود استفاده می‌کنید این سیستم ایمنی بدن شماست که تاوانش را پرداخت می‌کند. با کمبود خواب بدن بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های ویروسی مثل سرماخوردگی یا آنفولانزا قرار دارد.
وقتی در خواب هستیم، بدن ما سیتوکین‌ها را تولید می‌کند، پروتئین‌هایی که سیگنال‌هایی را به سلول‌های دیگر ارسال می‌کنند تا عملکرد سیستم ایمنی را حفظ کنند (که چیز خوبی است!). اما وقتی کمبود خواب داریم، بدن شروع به ساخت گلبول‌های سفید بیشتری می‌کند؛ اتفاقی که باعث عدم تعادل و در طول زمان تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود.
افزایش وزن
در کوتاه مدت خواب نامناسب یا شب‌بیداری باعث می‌شود بیشتر احساس گرسنگی کنیم، مخصوصاً میل به شیرینی و تنقلات در شب‌ها افزایش پیدا می‌کند. کم خوابی مزمن یکی از ریسک فاکتورهای چاقی و اضافه وزن است.
چرا؟ چون کمبود خواب سطح هورمون‌های گرلین و لپتین را به هم می‌ریزد. هورمون گرلین مسئول ارسال این پیام به مغز است که معده خالی است و وقت غذا خوردن است. لپتین که توسط بافت پربی در بدن ترشح می‌شود مسئول حفظ اضافه وزن نرمال در طولانی مدت است.
به علاوه، کمبود خواب، کاهش وزن را نیز مشکل‌تر می‌کند. افرادی که خواب کافی و با کیفیت دارند در مقایسه با افرادی که کمبود خواب دارند، با احتمال بالاتری می‌توانند اضافه وزن خود را کنترل کنند.
افزایش ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی کمبود خواب باعث افزایش فشار خون می‌شود در نتیجه، افرادی که از کمبود خواب رنج می‌برند با احتمال بالاتری در معرض بیماری‌های قلبی عروقی قرار دارند.